විශ්වයේ බලවන්තයා සම්මා දිට්‌ඨිය
සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ දෙසා වදාළ ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය හෙවත් මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව හෙවත් චතුරාර්ය සත්‍යයේ සතරවැන්න වන දුක නැති කිරීමේ මාර්ගය හෙවත් නිර්වාන මාර්ගයේ ප්‍රථමය මුලු ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයේම මගපෙන්වන්නා සැටියට සම්මා දිට්‌ඨිය යනුවෙන් හඳුන්වන මහා බලවන්තයාගේ ක්‍රියාපටිපාටිය නම් යහපත් සම්මා දැකීමෙන්ම විමසා බලමු.
සම්මා දිට්‌ඨිය හෙවත් යහපත් දැකීම තුළ මුලු අරියඅටමගම ගොඩනැගී ඇත. නිවනේ එකම ප්‍රතිපදාව වන මුලු මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව යහපත් දැකීම මත ගොඩනැගී ඇත. අපි කෙටියෙන් මෙම සම්මා ප්‍රතිපදාව එකින්එක විග්‍රහකොට ගතහොත් හදවත් තුළින් සම්මා දැකීම කෙතරම් සහනයක්‌ දැයි කෙතරම් වැදගත් දැයි අප ඔබට වචනයේ පරිසමාප්තියෙන්ම තේරුම් යාවි.
සම්මා සංකප්ප, සිත්සතන් තුළ ඇතිවන යහපත් වූ සංකල්පයන් යහපත් චේතනාවන් මෙයින් ගම්‍යමාන වේ. යහපත් චේතනාවන්ට සම්බුද්ධ දේශනා අනුව පෙරදැරි වන්නේ මෛත්‍රියෙන්, දයාවෙන් ශාන්තියෙන් අහිංසාවෙන්, අනුකම්පාවෙන් පිරි චිත්ත සන්තානයකි. මෙවන් මෛත්‍රී සංකල්පනාවන් යමෙකුගේ හදවතෙහි පහලවේද එය අපට විග්‍රහ කළ හැක්‌කේ සම්මා දිට්‌ඨියක්‌ වශයෙනි. මේ අනුව බලන විටද සම්මා දිට්‌ඨියෙන් තොරවූ සම්මා සංකප්පයක්‌ නොමැත. සම්මා දිට්‌ඨිය හේතුපාදක කොටගෙනම දෙවන සම්මා මාර්ගය විවෘත වී ඇති සෙයකි. එය එසේ නොවේද සුධනනි.
මීළඟට අප විග්‍රහයට නතුවන්නේ සම්මා වාචා හෙවත් යහපත් වචනයයි. යහපත් වාචා යනු සැරපරුෂ හෝ බොරු කේලාම් හෝ නිෂ්ඵල වචන නොවේමය. එවැනි දැ හැඳින්විය හැක්‌කේ මිච්ඡා නැතිනම් අසම්මා වාචා වශයෙනි. එවැනි වචන අන්තගාමීව හදවත් කම්පනයට පත්කරන වාචා (වචන) වන අතර මධ්‍යම ප්‍රතිපදාවට කිසිසේත්ම නොගැලපෙනු ඇත. මිච්ඡා වාචා නිවන් මගට නීවරණ වන අතර නිවන දුරින් දුරටම ඈත්කරවන මාර්ගයකි. එවැනි අසම්මත වචන පාවිච්චි කරන්නන්ට අප පවසනුයේ උත්සහවන්ත වී අරිය අට මගේ ප්‍රථමය වන සම්මා දිට්‌ඨිය පහළකරගෙන සිය වරද අවබෝධ වී තමන්ගේ වරද නිවරද කරගත හැකිය කියායි. එවිට අවම වශයෙන් ලෞකිකත්වය තුළ හෝ සම්මා වාචා තුළින් මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව අනුව ගමන්ගත හැකිය.
ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයේ සතරවැන්න සම්මා කම්මන්තයි. එනම් යහපත් කර්මාන්තයි. යහපත්ව තවත් කෙනෙකුගේ ගැරහුමට ලක්‌නොවන ජීවිතය පවත්වාගෙන යාමට අත්‍යවශ්‍ය සාධාරණ කර්මාන්ත හෙවත් ජීවනෝපායයි. අයහපත් ජීවනෝපායක්‌, නොකළ යුතු වෙළදාම් වශයෙන්ද සම්බුදුරදුන්ගේ ශ්‍රී මුඛයෙන් දෙසා වදාරා ඇත. මාංශ සතුන් අවි ආයුධ, වසවිෂ සහ මත්පැන් මත්ද්‍රව්‍ය කිසිසේත් සම්මා කම්මන්තයන් නොවේ. මිනිස්‌ සහ සත්ව ජීවිත හානියට පත්කරන තව තවත් සම්මා නොවන කම්මන්ත ලොව කොතෙකුත් ඇත. ඒ බව සිහිනුවණින් වටහාගෙන යහපත් දැ තෝරාගෙන අයහපත් දැ පිළිකෙව් කරන පිළිවෙතකට ළඟාවීමට ඔබ අපට අවශ්‍ය වන්නේ නැවත නැවතත් සම්මා දිට්‌ඨියයි. යහපත් දැකීමයි. යහපත් දැකීමක්‌ තුළින් යහපත් කර්මාන්තවල යෙදීමෙන් ඔබ හදවත සමඟ මොළය සමතුලිත තත්ත්වයකට එළඹෙනු නියතය.
මීළඟට අප යොමුවිය යුත්තේ ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයේ පස්‌වැන්න හෙවත් සම්මා ආජීව වෙතය. මෙලොව වසන ඕනෑම පුහුදුන් පුද්ගලයකු ලෝක නීතිය අනුවද, ආගම් නීති අනුවද, යහපත් දිවිපෙවෙතක්‌ ගතකිරීමට බැඳී සිටී. අප තිලෝගුරු බුදුපියාණන් වහන්සේ නිශ්චිතව පෙන්වාදුන් මධ්‍යම ප්‍රතිපදාවේදී ඉතාමත් වැදගත් සිද්ධාන්තයක්‌ වන්නේ සම්මා ආජීවයි. සම්මා දිට්‌ඨියක්‌ තුළින් යහපත් සංකප්පයක්‌ ඇතිවී යහපත් වචන මාර්ගයෙන් සහ යහපත් කර්මාන්ත ආශ්‍රයෙන් යහපත් දිවිපෙවෙතක්‌ ගතකිරීම සම්මා ආජීව වේ. පස්‌ පව් වලින් තොරව පංචා ඉන්ද්‍රියයන්ට වහල් නොවී දැහැමිව සාධාරණ දිවියක්‌ ගත කිරීම සම්මා ආජීව වඩාත්ම තේරුම් යන ආකාරයෙන් හැඳින්විය හැකිය. මෙකී සම්මා ආජීවයද අසම්මා හෝ මිච්ඡා ආජීවයෙන් වෙනස්‌ කොට දැකිය හැකි සම්මා දිට්‌ඨිය ඔබ අප තුළින් පහළකර ගත හොත් එය නිවනට අදාළ බව කිව හැකිය.
මීළඟට අපගේ විග්‍රහයට යොමුවන්නේ සම්මා වායාමයි. සත්‍ය වශයෙන්ම ඉහත සියලු සම්මාකාරණා මෙහෙය වීමට ඔබ අපට අවශ්‍ය සයවෙනි මාර්ගය වන්නේ සම්මා වායාමයයි. අසම්මා හෝ මිච්ඡා වායාම (වෑයම) තුළින් සියලු දෙනා අඳුරින් අඳුරට යනවා විනා ගොඩ ඒමක්‌ නැත. මේ අනුව බලන කල ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය කෙසේ වෙතත් කටු පඳුරු මාර්ගයට නොවැළැක්‌විය හැකිව අවතීර්ණ විය හැකිය. ලෞකික හෝ ලෝකොත්තර වශයෙන් ගත් කල වුවද සම්මා වායාම යහපත් ලෙස ඇතිකරගත හැක්‌කේ පෙර කී සම්මා දිට්‌ඨිගත වීමෙන්ම පමණි.
මීළඟට අප කෙලින්ම අවතීර්ණ වන්නේ ලෞකික තත්ත්වයන් මඳකට පසෙක තබා ලෝකෝත්තර පසුබිමක්‌ පිළිබඳව විමසිලිමත් වන්නටය. ඉහත සියලු සම්මා කාරණා පසුබිම් කොට යහපත්ව විසීම හෙවත් සිහියෙන් වාසය කිරීම නිරතුරුව සිහියෙන්ම කටයුතු කිරීම හා එමගින් ද කරුණු කාරනාවලට ප්‍රවිෂ්ඨවීම සම්මා සතියෙන්ම කළ යුතු වන්නේය. ඒ සඳහා ද සිත්සතන් තුළ මූලිකව පහළවන්නේ සම්මා දිට්‌ඨියයි. සම්මා සතියට දාන, ශීල, භාවනා මාර්ගයෙන් පිළිපන් වීමට සම්මා දිට්‌ඨියෙහි පිහිටීම ගසට පොත්ත මෙන්වීම ස්‌වභාවයයි. සම්මා දිට්‌ඨියෙන් තොර සම්මා සතියක්‌ ගොඩනැගිය නොහැක. එසේම සම්මා සතියෙන් තොර සම්මා දිට්‌ඨියක්‌ ද ගොඩනැගිය නොහැක. ඒ බව තේරුම් ගැනීම මනාය. සම්මා සතියෙන් යුතුව කිසිවකුට සතෙකු මරණයට පත් කළ හැකිද? ආහාරයට ගන්නා සතකු නම් එවන් මාංශයක්‌ එකී මරණයට අනුබල දෙමින් එකී මරණය අනුමත කරමින් වැළඳිය හැකිද? අනුභව කළ හැකිද? මනා දැක්‌මක්‌ දිට්‌ඨියක්‌ ඇතියකු එසේ කරාවිද? මෙවන් දැ අසම්මා බාල මිච්ඡා ක්‍රියා නොවේද? නිර්වානයට අවතීර්ණ විය හැකිද? අරිය අට මගේ අවසන් වටය වන සම්මා සමාධි තත්ත්වය විශේෂයෙන්ම ලෝකොත්තර පිවිසුමකි. සම්මා සතිය නිශ්චය වශයෙන්ම පියවරෙන් පියවර දියුණුවත්ම ඒ තුළින් සම්මා සමාධියට පත්වීම නොවැළැක්‌විය හැකිය. ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයේ ප්‍රථමය වන සම්මා දිට්‌ඨිය නිසාවෙන්ම අවසන සම්මා සමාධියට පත්වීම සිදුවන බව මේ සියලු විස්‌තරාත්මක විග්‍රහ තුළින් ඔබට දැන් සහසුද්දයෙන්ම පෙනී යන්නට ඇත. අප විසින් සයවන සම්මා කරුණ දක්‌වාම ලෞකික තත්ත්වයන්සේම ලෝකෝත්තර තත්ත්වයන් විග්‍රහකොට දැක්‌වුවා වුවද ලෝකෝත්තර තත්ත්වයට පැමිණීමට අනිවාර්යෙන්ම එම සම්මා කරුණු සය තුළ ජීවත් විය යුතුය. එමනිසා එහි වටිනාකමට මිනුම් දණ්‌ඩක්‌ නොමැත. මිනුම් දණ්‌ඩක්‌ වනුයේ යම් කරුණක්‌ ද එය සම්මා දිට්‌ඨියයි.
මේ අනුව සුධනනි සම්බුදුරදුන්ගේ උතුම් නිවන් මාර්ගයේ ප්‍රථමය වන සම්මා දිට්‌ඨියට කෙතරම් වැදගත් ස්‌ථානයක්‌ හිමිවී ඇත්දැයි සලකා බලනු වටී. එසේම දුකින්ම, දුකින්ම මියයන තිරිසන් අපායේ ගැලවීමක්‌ නොමැතිව නිරතුරු බියෙන් මරණ වේදනාවෙන් කුසගින්දරෙන් දිවිගෙවන සරණ විය යුතු අසරණ සතුන් දෙස නිරන්තර සෙනෙහසින්, මෛත්‍රියෙන්, දයාවෙන්, කරුණාවෙන්, අනුකම්පාවෙන් බැලීම හදවත මෛත්‍රියෙන් පුරවා ගැනීම කෙතරම් වටිනා සම්මා දිට්‌ඨියක්‌ද විමසුම් බුද්ධියෙන් සලකා බලනු මැනවි. මිච්ඡා දිට්‌ඨිය හිංසාවාදයකි. නිවන අවබෝධය ඉබ්බන්ගෙන් පිහාටු ගැනීමකි. කාම තණ්‌හාව උග්‍ර තත්ත්වයට පත්ව භවයෙන් භවයට යාම ප්‍රාර්ථනා කිරීම එසේත් නැතහොත් මේ භවය පමණයි නිති කා බී සැනසෙමු උපරිම පංච කාම වින්දනය රිසිසේ ලබාගනිමු. යෑයි සිතීම සහ ඇතැමුන්ගේ දෙව් මිනිස්‌ සැප කෙළවර නිවන ප්‍රාර්ථනය ද මිච්ඡා දෘෂ්ඨියකි. නිවන කෙසේ වෙතත් දුක්‌ඛ සත්‍යය යන්තමින් හෝ අවබෝධ නොවීම භයන්කර මිච්ඡා දෘෂ්ඨියකි. මිච්ඡා දෘෂ්ඨියේ දැඩිසේ එල්බගත්තවුන් පංචානන්තරීය අකුසල කර්ම ගෙවන්නට අවීචි මහ නරකයට යන්නන්ටත් වඩා අති භයන්කර පව්කාරයන්ය. අවීචි නරකයේ කවදා හෝ ආයු කාලය ගෙවා කෙළවර වී මිනිස්‌ භව ලැබිය හැකි වුවත් (උදාහරණ මුගලන් රහතන් වහන්සේ) මිච්ඡා දෘෂ්ඨිකයිනට නැවත මිනිස්‌ භව ලැබීම ඇතැම්විට කිසිසේත් ඉටුනොවන සිහිනයකි. හේතුව මිනිස්‌ භවයකට අවතීර්ණව මිථ්‍යා දෘෂ්ඨියෙන් මිදීමට අනාගතයේදීවත් ඔවුනට සිත් නොදෙන නිසාය. මිථ්‍යා දෘෂ්ඨියෙන් මිදීම කළ හැක්‌කේ මෙම දුකකින් ලබාගත් මිනිස්‌ භවය තුළ පමණක්‌ම වන නිසාය. මෙතැනදී වුවත් සම්මා දිට්‌ඨියේ ඇති බලවන්තකම කෙතරම් දැයි නුවණින් වටහා ගැනීම යෙහෙකි. තවද සම්මා දිට්‌ඨ§යට පත් අයකු ප්‍රථමයෙන්ම තමන්ගේ මරණයේ යථා ස්‌වරූපය යථානුරූපව වටහා ගන්නෙකි. හෙතෙම අවම වශයෙන් සෝවාන් මාර්ගයේ ගමන් කර සෝවාන් ඵලයට පත්වන්නෙකි. එසේම හෙතෙම තවත් ප්‍රාණියකුගේ මරණය කිසිසේත් භුක්‌ති නොවිඳින්නෙකි. එසේම අවසානයේදී මෙයත් සිහි තබාගන්න. මාංශ පළඟනක, මස්‌ මාංශ වෙළෙඳ පොළක, මාංශ උයන ස්‌ථානයක ස්‌වභාවයෙන්ම ඇත්තේ සම්මා දැක්‌මක්‌ ද නැද්ද තේරුම් ගැනීම බාර ඔබටය. සම්මා දිට්‌ඨියට අනුගතවී මාංශ බඳුනක්‌ දෙස දෙනෙත් යොමා කරුණා සමාපත්තියට සමවැදීම කළ නොහැකි ක්‍රියාවකි. එසේම එවැනි දැ වලින් දිවි ගෙවීම යහපත් සංකල්පයක්‌, යහපත් කර්මාන්තයක්‌ අසම්මා දැට අනුබල දීම සම්මා ආජීව (දිවි පැවැත්මක්‌) දැයි ඔබම තේරුම් ගන්න. තවද මෙම අරිය අටමගෙන් ඔබ කොපමණ මාර්ග සාක්‌ෂාත් කරගෙන ඇද්දැයි ඔබගෙන්ම අසා දැනගැනීම ඔබටම බාර කරමින් අපගේ දහම් ලිපිය අවසන් කරමු. තෙරුවන් සරණයි!
ආචාර්ය, පූජ්‍ය බුද්ධගයාවේ සිසිලචන්ද්‍ර මෛත්‍රිය හිමි
උපුටා ගැනීම දිවයින
